Georgia

Georgian

English

შესაბამის საერთაშორისო ხელშეკრულებებთან მიერთების კუთხით საქართველო კარგი მაჩვენებლით გამოირჩევა, თუმცა ქვეყანა არ შეერთებია რეგიონულ კონვენციებს მოქალაქეობის არმქონეობის შესახებ, ევროპულ კონვენციას მოქალაქეობის შესახებ და კონვენციას სამართალმემკვიდრე სახელმწიფოთა წარმოშობის შედეგად მოქალაქეობის არქონის თავიდან აცილების შესახებ. აგრეთვე კვლავ შენარჩუნებულია დათქმები მოქალაქეობის არქონის შემცირების შესახებ 1961 წლის კონვენციაში. საქართველოში ხელმისაწვდომია მოქალაქეობის არმქონე პირთა რაოდენობის შესახებ ცალკეულ კატეგორიებად ჩაშლილი მონაცემები, თუმცა ოფიციალური მონაცემები მხოლოდ იმ პირთა რიცხვს ასახავს, რომლებიც მოქალაქეობის არქონის დადგენილი პროცედურით აღიარებული არიან მოქალაქეობის არმქონე პირებად. შესაბამისად, მოქალაქეობის არმქონე პირების რეალური რიცხვი ოფიციალურად არ არის ასახული, ამის საფუძველზე რიგი პირები მიკუთვნებული არიან "დაუდგენელი მოქალაქეობის" მქონეებად.

საქართველომ კანონმდებლობაში მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის სპეციალური პროცედურა 2012 წელს დაამკვიდრა. პროცედურა ხელმისაწვდომია, უსასყიდლოა, არ ადგენს ქვეყანაში კანონიერად ყოფნის ვალდებულებას და არც მიმართვისთვის დროით შეზღუდვას, ხოლო განაცხადის შეტანა შესაძლებელია ქვეყნის მასშტაბით არაერთი ადგილიდან. თუმცა, განაცხადი მიიღება მხოლოდ წერილობითი ფორმით, ქართულ ენაზე და არ ითვალისწინებს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ თავად ინიცირებას. კანონმდებლობა ითვალისწინებს პროცედურული დაცვის გარანტიებს, თუმცა სახელმწიფო არ უზრუნველყოფს უფასო სამართლებრივ დახმარებას ადმინისტრაციული წარმოების ან გასაჩივრების სტადიაზე. შესაბამისად, ამ სერვისის განხორციელება იმ არასამთავრობო ორგანიზაციებს უწევთ, რომლებიც უზრუნველყოფენ უფასო იურიდიულ დახმარებას. განმცხადებლებს მათი საქმის განხილვის დროს აქვთ ქვეყანაში დარჩენისა და სხვა ძირითადი უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობა. მოქალაქეობის არმქონედ აღიარებულ პირებს ენიჭებათ სამწლიანი განახლებადი დროებითი ბინადრობის ნებართვა და უფლებები, რომლებიც მეტწილად გათანაბრებულია მოქალაქეებისათვის მინიჭებულ უფლებებთან. დადებითად შეიძლება შეფასდეს მთავრობის 2023 წლის მოქალაქეობის არმქონეობის შემცირების სამოქმედო გეგმა, რომელიც ითვალისწინებს მოქალაქეობის არქონის დადგენის პროცედურის გაუმჯობესებულ მექანიზმებს.

თუმცა, მოქალაქეობის არმქონე პირთა უსაფუძვლო დაკავების თავიდან აცილების კუთხით საქართველოში არსებობს ხარვეზები. მიუხედავად იმისა, რომ დაკავებამდე უნდა განისაზღვროს გაძევების ქვეყანა, ალტერნატიული ზომები სავალდებულო არ არის, ხელისუფლებას არ აქვს ვალდებულება გაათავისუფლოს პირი, როდესაც გაძევების გონივრული საფუძველი არ არსებობს, ასევე არ არის გათვალისწინებული მოქალაქეობის არქონის პროცედურაზე ავტომატური მიმართვა.

2024 წლის იანვრიდან, მოქალაქეობის არმქონე პირებს შეუძლიათ მოქალაქეობის მოპოვებაზე განაცხადის შეტანა საქართველოში ხუთი წელი კანონიერად ცხოვრების საფუძველზე (ნაცვლად ზოგადი 10 წლისა) და გათავისუფლებული არიან განაცხადის საფასურის გადახდისგან. აღნიშნულის გარდა, მოქალაქეობის მოპოვების სხვა მკაცრი კრიტერიუმები კვლავ მოქმედებს. კანონმდებლობით გათვალისწინებულია სხვადასხვა დამცავი მექანიზმები ბავშვთა მოქალაქეობის არქონის თავიდან ასაცილებლად, მათ შორის შვილად აყვანის შემთხვევებში და უცხოეთში საქართველოს მოქალაქე მშობლების ოჯახში დაბადებული ბავშვების შემთხვევაში. თუმცა მხოლოდ საქართველოში დაბადებულ ზოგიერთ ბავშვს ენიჭება ავტომატურად საქართველოს მოქალაქეობა, რომელიც სხვა შემთხვევაში მოქალაქეობის არმქონე იქნებოდა. საქართველოს აქვს შედარებით კარგი სამართლებრივი ჩარჩო უნივერსალური და დაუყოვნებელი დაბადების რეგისტრაციისთვის, თუმცა გარკვეული გამონაკლისებით. 2022 წლის კამპანიამ შეამცირა იმ პირთა რიცხვი, რომლებსაც მოქალაქეობის არქონა ემუქრებოდათ, თუმცა საქართველოში მცხოვრები ბოშა მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი კვლავ ამ რისკის ქვეშაა. მიუხედავად იმისა, რომ მოქალაქეობის ჩამორთმევა აკრძალულია, კანონმდებლობა ითვალისწინებს მოქალაქეობის დაკარგვას და არ არსებობს რაიმე დამცავი მექანიზმი მოქალაქეობის არქონის თავიდან ასაცილებლად.

ბოლოს განახლდა:

Jan 2024

ქვეყნის ექსპერტი/ები:

სალომე ჯოხაძე, უფლებები საქართველო

დამატებითი წყაროები

შეფასების კრიტერიუმი

++დადებითი

+ გარკვეულწილად დადებითი

+-დადებითი და უარყოფითი

- გარკვეულწილად უარყოფითი

--უარყოფითი

დამატებითი ინფორმაცია

ნორმები და კარგი პრაქტიკა

საერთაშორისო და რეგიონული ინსტრუმენტები

ფასდება არიან თუ არა ქვეყნები შესაბამისი საერთაშორისო და რეგიონული ინსტრუმენტების მონაწილე მხარეები, მათ შორის, გავლენა აქვს თუ არა დათქმებს მოქალაქეობის არმქონე პირთა საკითხზე და არის თუ არა ეს ინსტრუმენტები ინტეგრირებული ეროვნულ კანონმდებლობაში. ოთხი ძირითადი კონვენცია მოქალაქეობის არმქონე პირთა შესახებ (1954 წლის კონვენცია მოქალაქეობის არმქონე პირთა სტატუსის შესახებ; 1961 წლის კონვენცია მოქალაქეობის არმქონე პირთა რაოდენობის შემცირების შესახებ; ევროპული კონვენცია მოქალაქეობის შესახებ; ევროპის საბჭოს კონვენცია სამართალმემკვიდრე სახელმწიფოთა წარმოშობის შედეგად მოქალაქეობის არქონის თავიდან აცილების შესახებ) მეტი წონა აქვს შეფასებისას, ვიდრე სხვა შესაბამის ადამიანის უფლებათა ინსტრუმენტებს.

საქართველო არის უმეტესი შესაბამისი საერთაშორისო და რეგიონული ინსტრუმენტების ხელშემკვრელი მხარე, თუმცა არ არის მხარე მოქალაქეობის არმქონე პირებთან დაკავშირებით ორი რეგიონული კონვენციისა - ევროპული კონვენცია მოქალაქეობის შესახებ და კონვენცია სამართალმემკვიდრე სახელმწიფოთა წარმოშობის შედეგად მოქალაქეობის არქონის თავიდან აცილების შესახებ. ასევე არ არის მხარე შრომითი მიგრანტებისა და მათი ოჯახის წევრების უფლებების დაცვის კონვენციისა. საქართველო ინარჩუნებს დათქმებს 1961 წლის კონვენციაში მოქალაქეობის არმქონე პირთა რაოდენობის შემცირების შესახებ, რომლებიც უშვებს მოქალაქეობის დაკარგვას და აზუსტებს, რომ კონვენციის ძალაში შესვლა არ უნდა გაიგივდეს ოკუპირებულ რეგიონებში მცხოვრები პირებისთვის რუსეთის მოქალაქეობის მინიჭების აღიარებასთან.

1954 წლის კონვენცია

საქართველო არის 1954 წლის კონვენციის მონაწილე მხარე დათქმების გარეშე. მას არ აქვს პირდაპირი ეფექტი, თუმცა საერთაშორისო კონვენციებს, თუ ისინი არ ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას, აქვს უპირატესი იურიდიული ძალა ეროვნულ კანონმდებლობასთან მიმართებით. კონვენციის ძალაში შესვლისას შეიცვალა ეროვნული კანონმდებლობა დაწესდა მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის სპეციალური პროცედურა და მათთვის განისაზღვრა გარკვეული უფლებები.

1961 წლის კონვენცია

საქართველო არის 1961 წლის კონვენციის მონაწილე მხარე. მას აქვს დათქმები, რომლებიც უშვებს მოქალაქეობის ჩამორთმევას მე-8 მუხლის საფუძველზე. საქართველოს კონსტიტუცია და მისგან გამომდინარე კანონმდებლობა კრძალავს მოქალაქეობის ჩამორთმევას მკაცრი გაგებით, თუმცა უშვებს მოქალაქეობის დაკარგვას გარკვეულ შემთხვევებში, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს მოქალაქეობის არქონა, მათ შორის სხვა ქვეყნის სამხედრო, პოლიციის ან უშიშროების სამსახურში ნებაყოფლობით გაწევრიანებას წინასწარი ნებართვის გარეშე.
საქართველოს ინარჩუნებს დათქმებს, რომლის მიხედვითაც, კონვენციის ძალაში შესვლა არ უნდა გაიგივდეს რუსეთის მიერ საქართველოს ოკუპირებულ რეგიონებში, აფხაზეთსა და ცხინვალში მცხოვრები მოსახლეობისთვის მოქალაქეობის მინიჭების აღიარებასთან.
კონვენციას არა აქვს პირდაპირი ეფექტი, თუმცა საერთაშორისო კონვენციებს აქვთ უპირატესობა შიდა კანონმდებლობაზე, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ისინი ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას. კონვენციის ძირითადი ვალდებულებების ასახვის მიზნით შეიცვალა ეროვნული კანონმდებლობა.

სხვა საშუალებები

+/-

საქართველო არ არის მოქალაქეობის შესახებ ევროპის საბჭოს კონვენციის ხელშემკვრელი მხარე, ასევე არ არის მხარე ევროპის საბჭოს კონვენციისა სამართალმემკვიდრე სახელმწიფოთა წარმოშობის შედეგად მოქალაქეობის არქონის თავიდან აცილების შესახებ.
საქართველო არის თითქმის ყველა სხვა შესაბამისი საერთაშორისო ხელშეკრულების ხელშემკვრელი მხარე დათქმების გარეშე, გარდა შრომითი მიგრანტებისა და მათი ოჯახის წევრების უფლებათა დაცვის კონვენციისა.
საქართველო არ არის ევროკავშირის წევრი სახელმწიფო და შესაბამისად, არ არის შებოჭილი დაბრუნების შესახებ ევროკავშირის დირექტივით.

მონაცემები მოქალაქეობის არმქონე პირთა შესახებ

განიხილავს ცალკეული მონაცემების ხელმისაწვდომობას და წყაროებს მოქალაქეობის არმქონე პირთა შესახებ. იძლევა განახლებულ რაოდენობრივ მონაცემებს და აფასებს ქვეყნების მიერ მოქალაქეობის არმქონე პირთა აღრიცხვის სანდოობას, მათ შორის აღწერის, მოსახლეობის რეესტრებისა და მიგრაციის მონაცემთა ბაზების საშუალებით. აღნიშნავს, ქვეყანაში ხდება თუ არა მოქალაქეობის არმქონეობასთან მიმართებით მონაცემების იდენტიფიცირება და არსებობს თუ არა ეფექტური მექანიზმები პატიმრობაში მყოფი მოქალაქეობის არმქონე პირების აღრიცხვისთვის.

საქართველოში ცალკეულ კატეგორიებად ჩაშლილი მონაცემები მოქალაქეობის არმქონე პირთა შესახებ ხელმისაწვდომია, თუმცა ოფიციალური მონაცემები ეხება მხოლოდ იმ პირთა რაოდენობას, რომლებიც შესაბამისი პროცედურის საფუძველზე აღიარებული არიან როგორც მოქალაქეობის არმქონეები. მოქალაქეობის არმქონე პირთა რიცხვი შესაძლოა არაზუსტად იყოს ასახული, ვინაიდან ზოგი პირი დაფიქსირებულია როგორც “დაუდგენელი მოქალაქეობის მქონე”. დადებითად ფასდება ის ფაქტი, რომ 2022 წელს საქართველომ UNHCR-ის დახმარებით ჩაატარა “კარდაკარ” კამპანია მოქალაქეობის არმქონე პირთა გამოვლენის, მათი მოქალაქეობრივი სტატუსის დადგენისა და საიდენტიფიკაციო დოკუმენტების აღების ხელშეწყობის მიზნით. ხელისუფლების ორგანოები აგროვებენ და აქვეყნებენ მონაცემებს იმიგრაციულ დაკავებაში მყოფ პირთა შესახებ, მათ შორის ინფორმაციას მათი მოქალაქეობის შესახებ, თუმცა არ არსებობს ჩაშლილი მონაცემები დაკავებაში მყოფ მოქალაქეობის არმქონე პირთა შესახებ.

ხელმისაწვდომობა და წყაროები

სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტო (სსგს) ელექტრონულ მონაცემთა ბაზაში აღრიცხავს მონაცემებს საქართველოში მოქალაქეობის არმქონედ აღიარებულ პირთა რაოდენობის შესახებ. 2023 წლის ივნისის მდგომარეობით, აღრიცხული იყო 527 სტატუსის მქონე მოქალაქეობის არმქონე პირი. მონაცემები ჩაშლილია ასაკის, სქესისა და რეგიონის მიხედვით. მოქალაქეობის არმქონე პირთა უმრავლესობა აღრიცხულია თბილისის, ქვემო ქართლის, სამცხე-ჯავახეთის, აჭარისა და იმერეთის რეგიონებში მცხოვრებად.
2014 წლის აღწერის დროს დაფიქსირდა 379 მოქალაქეობის არმქონე პირი (167 მამაკაცი და 212 ქალი). შემდეგი აღწერა დაგეგმილია 2024 წლისთვის და შესაძლოა ასევე მოიცავდეს კითხვას, რომელიც პირებს საშუალებას მისცემთ აღირიცხონ, როგორც მოქალაქეობის არმქონეები.
ვინაიდან საქართველო არ ანიჭებს მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსს სხვა ფორმის საერთაშორისო დაცვის სტატუსთან ერთად, მონაცემები მოქალაქეობის არმქონე პირთა შესახებ ეხება მხოლოდ იმ პირებს, რომლებმაც მიიღეს ეს სტატუსი შესაბამისი პროცედურის საფუძველზე და არ აქვს გადაფარვა სხვა კატეგორიებთან. პირს არ შეიძლება ერთდროულად ჰქონდეს მოქალაქეობის არმქონის და ლტოლვილის სტატუსი. მონაცემთა კატეგორიები მკაფიოდაა განსაზღვრული, რაც ხელს უშლის მათ გადაფარვას.
თუმცა, “დაუდგენელი მოქალაქეობის” კატეგორიის გამოყენების გამო საქართველოში მოქალაქეობის არმქონე პირთა რიცხვი შესაძლოა არასრულად იყოს ასახული საერთაშორისო დაცვის სტატისტიკაში. ლტოლვილების ან თავშესაფრის მაძიებელი მშობლების ოჯახში დაბადებული ზოგიერთი ბავშვი აღრიცხული იყო, როგორც „დაუდგენელი მოქალაქეობის“ მქონე.
რეგისტრირებული მოქალაქეობის არმქონე პირების სახელმწიფო მონაცემების საფუძველზე, UNHCR-ის 2022 წლის მონაცემებით საქართველოში 525 მოქალაქეობის არმქონე პირია აღრიცხული.
2022 წელს საქართველომ შეასრულა 2019 წლის მოქალაქეობის არმქონეობის მაღალი დონის სეგმენტზე დადებული ერთ-ერთი დათქმა, ჩაეტარებინა „კარდაკარ“ კამპანია. UNHCR-ის დახმარებით, სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტომ განახორციელა კამპანია სხვადასხვა რეგიონში მოქალაქეობის არმქონე პირთა გამოსავლენად, მათი მოქალაქეობის განსაზღვრისთვის, და უდოკუმენტო პირებისთვის საიდენტიფიკაციო დოკუმენტების უფასოდ გადასაცემად. კამპანიის შედეგად გამოვლინდა 38 პირი, რომლებსაც მიენიჭათ საქართველოს მოქალაქეობა, ხოლო დაახლოებით 700 პირს დაუდგინდა უცხო ქვეყნის (რუსეთის, სომხეთის ან აზერბაიჯანის) მოქალაქეობა. ოთხი საქმე ჯერ კიდევ განიხილება მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსის მინიჭების პროცედურის ფარგლებში.
მოქალაქეობის არმქონე პირთა შემდგომი იდენტიფიცირება და მონაცემთა ზუსტი შეგროვება დაკავშირებულია ისეთ სირთულეებთან, როგორებიცაა მოქალაქეობის არმქონე პირთა დაბალი ცნობიერება მოქალაქეობის მოპოვების პროცედურის შესახებ, დაკავების ან გაძევების შიში დოკუმენტაციის არარსებობის გამო, ასევე ხელისუფლების ორგანოებს შორის შემთხვევების გადამისამართების მექანიზმის არარსებობა.
2019 წლიდან 2023 წლის პირველ კვარტალამდე, შინაგან საქმეთა სამინისტროს მონაცემებით, 4,608 თავშესაფრის მაძიებლიდან შვიდი იყო მოქალაქეობის არმქონე პირი და 101 - დაუდგენელი მოქალაქეობის მქონე. ხოლო 633 ჰუმანიტარული სტატუსის მქონე პირიდან შვიდი იყო მოქალაქეობის არმქონე (ძირითადად პალესტინური წარმოშობის) და 29 - დაუდგენელი მოქალაქეობის.

მონაცემები დაკავებაში მყოფი მოქალაქეობის არმქონე პირების შესახებ

უცნობია, იმყოფება თუ არა რომელიმე მოქალაქეობის არმქონე პირი იმიგრაციულ დაკავებაში. არსებობს მონაცემები დაკავებული და ქვეყნიდან გაძევებული პირების მოქალაქეობის შესახებ, თუმცა მოქალაქეობის არმქონე პირები არ არის ცალკე კატეგორიად გამოყოფილი. ეს გამოწვეულია იმით, რომ ოფიციალური მონაცემები მოქალაქეობის არმქონე პირთა შესახებ ეხება მხოლოდ საქართველოში მოქალაქეობის არმქონედ აღიარებულ პირებს (და შესაბამისად, ბინადრობის სტატუსის მქონეებს).
მოქალაქეობის არმქონე იმ პირებს, რომლებსაც არ მიენიჭათ მოქალაქეობის არმქონის სტატუსი, ჩვეულებრივ აღირიცხებიან როგორც “დაუდგენელი მოქალაქეობის” მქონეები, ან რომლებსაც მიეკუთვნებათ სავარაუდო მოქალაქეობა, შესაძლოა დაექვემდებარონ დაკავებას გაძევების მიზნით. მსგავსი შემთხვევები არ დაფიქსირებულა, მაგრამ ცალკე ჩაშლილი კატეგორიების არარსებობა, რომლითაც დაითვლებოდა პატიმრობაში მყოფი ადამიანები, უცნობი ან დაუდგენელი მოქალაქეობის კატეგორიებად, ან რომელთა მოქალაქეობის არმქონეობა ჯერ კიდევ არ არის დადგენილი სპეციალური პროცედურით, მიუთითებს, რომ მონაცემები შეიძლება არასანდო იყოს.
მთავრობა აგროვებს და აქვეყნებს ინფორმაციას ქვეყნიდან გაძევებული პირების შესახებ. ის აგროვებს, მაგრამ არ აქვეყნებს მონაცემებს საიმიგრაციო პატიმრობიდან გათავისუფლებული ადამიანების რაოდენობის შესახებ, მათ შორის გაძევების შეუძლებლობის მიზეზით.

მოქალაქეობის არმქონეობის განსაზღვრა და სტატუსი

განსაზღვრავს, აქვთ თუ არა ქვეყნებს მოქალაქეობის არმქონე პირის დეფინიცია ეროვნულ კანონმდებლობაში, რომელიც შეესაბამება 1954 წლის კონვენციას და აქვთ თუ არა მათ მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის სპეციალური პროცედურა (SDP), რომელიც მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსის მინიჭების შესაძლებლობას იძლევა. თუ მოქალაქეობის არმქონებობის დადგენის პროცედურა არ არსებობს, ფასდება არის თუ არა სხვა პროცედურები, რომლებშიც მოქალაქეობის არმქონეობის იდენტიფიცირებაა შესაძლებელი, ან სხვა გზები, რომლითაც მოქალაქეობის არმქონე პირებს შეეძლებათ მოიპოვონ კანონიერი ყოფნა ან წვდომა მათ უფლებებზე. ქვეყნები იყოფა სამ ჯგუფად, რათა შესაძლებელი გახდეს მათი შედარება - მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურის მქონე ქვეყნები, რომელსაც მოსდევს დაცვის გარანტიები, სხვა პროცედურების მქონე ქვეყნები და მოქალაქეობის არმქონე სტატუსის მქონე ქვეყნები, რომლებსაც არ აქვთ დაცვაზე წვდომის მკაფიო მექანიზმები. მოქალაქეობის არმქონე პირებისთვის განსაზღვრული პროცედურები და მინიჭებული უფლებები განიხილება და ფასდება საერთაშორისო ნორმებისა და კარგი პრაქტიკის შესაბამისად.

საქართველოს აქვს მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის სპეციალური პროცედურა, რომელიც კანონით განისაზღვრა 2012 წელს. კომპეტენტური ორგანოა იუსტიციის სამინისტროს სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტო (სსგს). განაცხადის წარდგენა შესაძლებელია ქვეყნის სხვადასხვა ადგილიდან და განიხილება ცენტრალიზებულად, მოქალაქეობისა და მიგრაციის სამსახურის მიერ. პოზიტიურად ფასდება ის ფაქტი, რომ არ არის დადგენილი განაცხადის საფასური, კანონიერად ყოფნის მოთხოვნა და პროცედურაზე წვდომის ვადა. მტკიცების ტვირთი ძირითადად ეკისრება უფლებამოსილ ორგანოს, თუმცა განმცხადებლებმა უნდა წარმოადგინონ მათ ხელთ არსებული ნებისმიერი მტკიცებულება. არ არსებობს მტკიცების კონკრეტული სტანდარტი. თავშესაფრის პროცედურიდან SDP-ზე მიმართვა არ ხდება, მაგრამ SDP-დან თავშესაფრის პროცედურებზე გადამისამართება შესაძლებელია. განმცხადებლებს აქვთ საქართველოში დარჩენის უფლება, ეძლევათ დროებითი პირადობის მოწმობა და აქვთ წვდომა ძირითად უფლებებზე, მათ შორის მუშაობისა და გადაუდებელი ჯანდაცვის უფლებებზე. თუმცა, განაცხადის გაკეთება შესაძლებელია მხოლოდ წერილობით, ქართულ ენაზე და სსგს-ს არ შეუძლია თავისი ინიციატივით მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურის დაწყება, ამასთან, დადებითად ფასდება თარჯიმანისა და მთარგმნელობითი სერვისის უზრუნველყოფა. პროცედურული გარანტიები არასაკმარისია, მათ შორის იმიტომ, რომ განმცხადებლებს არ აქვთ იურიდიული დახმარების უფლება და დამოკიდებული არიან არასამთავრობო ორგანიზაციებზე, რომლებიც უზრუნველყოფენ უფასო იურიდიულ დახმარებას. აგრეთვე, გასაუბრება სავალდებულო არ არის. გადაწყვეტილებები იწარმოება წერილობითი ფორმით, მაგრამ ყოველთვის არ შეიცავს დეტალურ განმარტებებს. მოქალაქეობის არმქონედ აღიარებულ პირებს ენიჭებათ სამწლიანი დროებითი, განახლებადი ბინადრობის ნებართვა და შეუძლიათ მიმართონ ნატურალიზაციაზე ხუთი წლის შემდეგ. მინიჭებული უფლებები მიესადაგება მოქალაქეების უფლებებს, გარდა ოჯახის გაერთიანების უფლებისა და არჩევნებში ხმის მიცემის უფლებისა. ხარისხის ბოლო შეფასების შედეგად მიღებული იქნა 2023 წლის მოქალაქეობის არმქონეობის სამოქმედო გეგმა მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურის გასაუმჯობესებლად.

მოქალაქეობის არმქონე პირის განმარტება

ეროვნულ კანონმდებლობაში არის მოქალაქეობის არმქონე პირის განმარტება. ოფიციალური თარგმანი უფრო ვიწროა, ვიდრე 1954 წლის კონვენციის განმარტება, რადგან ის ითარგმნება როგორც პირი, რომელსაც არც ერთი სახელმწიფო არ მიიჩნევს მოქალაქედ “საკუთარი კანონმდებლობის შესაბამისად“ და არა “მისი კანონმდებლობის მოქმედების შესაბამისად“. ქართული ენა არ განასხვავებს ამ ორ ტერმინს და კანონი მათ ურთიერთშემცვლელად იყენებს.

ტრენინგი

ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლებისთვის არაფორმალური ტრენინგი მოქალაქეობისა არმქონეობისა და მოქალაქეობის საკითხებზე ჩატარდა „კარდაკარ“ კამპანიის ფარგლებში 2022 წელს. სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტო (სსგს), UNHCR-ის მხარდაჭერით, რეგულარულად ამზადებს იუსტიციის სახლის მოქალაქეების მიმღებ სპეციალისტებს, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან მოქალაქეობის არმქონეობის განაცხადების მიღებაზე და სხვა საჯარო სერვისების მიწოდებაზე. სსგს-მ ასევე მოამზადა თავისი სტრუქტურული ერთეულები მოქალაქეობის არმქონეობისა და მოქალაქეობის საკითხებზე. გარდა ამისა, UNHCR-მა ჩაატარა ტრენინგი პარტნიორი არასამთავრობო ორგანიზაციებისთვის და საქართველოს სახალხო დამცველის ოფისისთვის. UNHCR ასევე რეგულარულად უზრუნველყოფს ცნობიერების ამაღლებას მოქალაქეობის არმქონეობის შესახებ უნივერსიტეტის სტუდენტების, ჟურნალისტებისა და ფართო საზოგადოებისთვის, ასევე ატარებს ტრენინგებს იურიდიული დახმარების სამსახურისა და სასამართლო სისტემისთვის.

მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის სპეციალური პროცედურის არსებობა (SDP)

არსებობს მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის სპეციალური პროცედურა, რომელიც კანონით განისაზღვრა 2012 წელს და რომელიც მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსის მინიჭების შესაძლებლობას იძლევა. კომპეტენტური ორგანოა იუსტიციის სამინისტროს სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს (სსგს) მოქალაქეობისა და მიგრაციის სამსახური.

პროცედურაზე წვდომა

მოქალაქეობის არმქონეობის სტატუსზე განაცხადი შეიძლება წარედგინოს სსგს-ს ნებისმიერ ტერიტორიულ ერთეულს ან იუსტიციის სახლის ნებისმიერ ფილიალს. ორივე მათგანი ფუნქციონირებს იუსტიციის სამინისტროს დაქვემდებარებაში.
განაცხადები განიხილება ცენტრალურად სსგს-ს მოქალაქეობისა და მიგრაციის სამსახურის მიერ. მოქალაქეობისა და მიგრაციის სამსახური ასევე პასუხისმგებელია საქართველოს მოქალაქეობის თაობაზე განაცხადებზე და საჭიროების შემთხვევაში შეუძლია განმცხადებლები გადაამისამართოს ერთიდან მეორე პროცედურაზე. სსგს-მ განიხილავს ყველა განაცხადს.
ინფორმაცია პროცედურის შესახებ დეტალურად არის აღწერილი კანონში და დამატებითი ინფორმაცია ხელმისაწვდომია სსგს-ს ვებგვერდზე ქართულ და ინგლისურ ენებზე. განაცხადები უნდა წარედგინოს წერილობითი ფორმით. მიუხედავად იმისა, რომ განაცხადი მარტივი ბეჭდური ფორმის დოკუმენტია, რომელიც შედგენილია ქართულ, ინგლისურ, სომხურ, აზერბაიჯანულ და რუსულ ენებზე, ის უნდა შეივსოს ქართულ ენაზე, თუმცა შევსების დროს განმცხადებლებს შეუძლიათ ისარგებლონ თარჯიმანის დახმარებით. მთავრობის 2023 წლის მოქალაქეობის არმქონეობის სამოქმედო გეგმით განსაზღვრულია, რომ ფორმა ხელმისაწვდომი იქნება ელექტრონულად, თუმცა გაურკვეველია შესაძლებელი იქნება თუ არა ფორმის შევსება ქართულის გარდა სხვა ენებზე.
მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურა არ ითვალისწინებს განცხადების განხილვისთვის საფასურს, არც ქვეყანაში კანონიერად ყოფნის მოთხოვნას და მიმართვის უფლება არც ვადებითაა შეზღუდული.
სსგს-ს არ შეუძლია მოქალაქეობის არმქონეობის პროცედურის თავისი ინიციატივით წამოწყება. თუმცა, 2023 წლის მოქალაქეობის არმქონეობის სამოქმედო გეგმა ითვალისწინებს საკანონმდებლო ცვლილებების მომზადებას სსგს-სთვის ამ უფლებამოსილების მინიჭების მიზნით.
არსებობს თანამშრომლობა სსგს-სა და მიგრაციის დეპარტამენტს შორის, რომელიც აიდენტიფიცირებს საქართველოში მცხოვრებ უცხოელებს და ახორციელებს საერთაშორისო დაცვის უფლებებს. იუსტიციის სამინისტრო, მათ შორის სსგს, ასევე მონაწილეობს მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისიაში, სახალხო დამცველთან და სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებთან ერთად. სსგს ასევე პასუხისმგებელია საქართველოს მოქალაქეობის თაობაზე განცხადებების განხილვაზე და იმ შემთხვევაში თუ არ არსებობს მოქალაქეობის მინიჭების საფუძველი, განცხადებას ამისამართებს მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურაზე.

შეფასება

მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცესში მტკიცების ტვირთი ეკისრება სახელმწიფოს. ამასთან, განმცხადებელი ვალდებულია წარადგინოს ყველა საჭირო დოკუმენტაცია, როგორიცაა პირადობის მოწმობა, სამგზავრო დოკუმენტი, მოქალაქეობის არქონის დამადასტურებელი დოკუმენტები და ბინადრობის ისტორია. მათ ასევე ევალებათ ითანამშრომლონ სსგს-სთან. სსგს-მ უნდა გამოიკვლიოს საქმესთან დაკავშირებული ყველა გარემოება, ამასთან, შეუძლია მოითხოვოს დამატებითი ინფორმაცია უცხო ქვეყნებისგან ან საქართველოს სხვა სახელმწიფო ორგანოებისგან, მათ შორის, თუ რა გავლენას მოახდენს მოქალაქეობის არმქონეობის სტატუსის მინიჭება სახელმწიფო უსაფრთხოებაზე.
მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურისთვის მტკიცების კონკრეტული სტანდარტი არ არსებობს. ზოგადი ადმინისტრაციული წესები მოითხოვს, რომ ხელისუფლებამ განიხილოს ყველა შესაბამისი მტკიცებულება და გადაწყვიტოს გარემოებების შეფასების საფუძველზე. ეს წესები თანაბრად ვრცელდება მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურასა და ლტოლვილის სტატუსის განსაზღვრის პროცედურაზე.
არსებობს დამცავი მექანიზმები არასრულწლოვანთა და მხარდაჭერის საჭიროების მქონე პირთათვის, როგორიცაა გასაუბრების ჩატარება კანონიერი წარმომადგენლის ან მეურვის/მზრუნველის თანდასწრებით. საქართველოს სახალხო დამცველსაც შეუძლია დაესწროს გასაუბრებას.
არ არსებობს მკაფიო ინსტრუქცია გადაწყვეტილების მიმღებთათვის, თუ როგორ დაადგინონ მოქალაქეობის არმქონეობა. UNHCR-თან მჭიდრო თანამშრომლობამ საშუალება მისცა სსგს-ს ისარგებლოს საერთაშორისო ცოდნითა და ექსპერტიზით მოქალაქეობის არმქონეობის საკითხებზე.
გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მნიშვნელოვანი ხარვეზები არ იკვეთება.

პროცედურული გარანტიები

+/-

მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურაზე განმცხადებლებისთვის სახელმწიფო უფასო იურიდიული დახმარება არ არის ხელმისაწვდომი; იურიდიული დახმარების სამსახური უზრუნველყოფს სამართლებრივ კონსულტაციებს და არა იურიდიულ წარმომადგენლობას. არასამთავრობო ორგანიზაციები უზრუნველყოფენ უფასო იურიდიულ დახმარებას.
გასაუბრებები არ არის სავალდებულო და მისი ჩატარება სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს (სსგს-ს) დისკრეციულ უფლებამოსილებას განეკუთვნება. პრაქტიკაში, გასაუბრებები ტარდება უმეტესად იმ შემთხვევებში, როდესაც ფაქტების გადამოწმებაა საჭირო. პროცედურის განმავლობაში ხელმისაწვდომია უფასო თარგმანისა და თარჯიმნის მომსახურება.
გაეროს ლტოლვილთა უმაღლეს კომისარიატსა (UNHCR) და საქართველოს სახალხო დამცველის სამსახურს შეუძლიათ დაესწრონ გასაუბრებებს, რათა მხარდაჭერა გაუწიონ განმცხადებელს და უზრუნველყონ პროცედურის გამჭვირვალობა და სამართლიანობა. გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესმა კომისარიატმა (UNHCR) და სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტომ (სსგს) 2021 წელს შეაფასეს მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურის (SDP) ხარისხი დარჩენილი ხარვეზების გამოვლენის მიზნით, რამაც გამოიწვია კონკრეტული სამოქმედო ნაბიჯების მიღება 2023 წლის მოქალაქეობის არმქონეობის სამოქმედო გეგმის ფარგლებში. გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატი (UNHCR) ასევე თამაშობს მნიშვნელოვან როლს მოქალაქეობის არმქონე პირთა საკითხის მოგვარებაში და აქტიურადაა ჩართული პროცესებში. აგრეთვე, თანამშრომლობს შესაბამის უწყებებთან, რათა მოგვარდეს მონიტორინგის შედეგად გამოვლენილი პრობლემები.
გადაწყვეტილებები მიიღება წერილობითი ფორმით, თუმცა ყოველთვის არ მოიცავს დეტალურ დასაბუთებას. ხშირად ის მოიცავს მხოლოდ იურიდიულ საფუძვლებს ან კომპლექსურ გარემოებებს. 2023 წლის მოქალაქეობის არმქონეობის სამოქმედო გეგმით რეკომენდებულია რამდენიმე ენაზე გამარტივებული გადაწყვეტილებების მომზადება, თუმცა ჯერჯერობით არ განხორციელებულა.
განაცხადი უნდა განიხილონ კომპეტენტურმა ორგანოებმა ექვსი თვის ვადაში. შემთხვევის სირთულიდან გამომდინარე, ეს ვადა შეიძლება გაგრძელდეს კიდევ სამი თვით (სულ ცხრა თვე). სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტო (სსგს), ზოგადად, იცავს ცხრათვიან ვადას, თუმცა იურისტები გამოთქვამენ შეშფოთებას მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსის დადგენის პროცედურის ფარგლებში კონკრეტული ვადების დაცვასთან დაკავშირებით. მაგალითად, შესაძლოა სსგს-მ მოითხოვოს ინფორმაცია სხვა უწყებებისგან იმის დასადასტურებლად, რომ მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსის მინიჭება არ შეუქმნის საფრთხეს სახელმწიფო უსაფრთხოებასა და საზოგადოებრივ წესრიგს. თუ უწყებები არ უპასუხებენ 30 დღის განმავლობაში, ჩაითვლება, რომ მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსზე უარის თქმის საფუძველი არ არსებობს. თუმცა, არსებული ცნობებით, პრაქტიკაში სსგს იყენებს ამ ვადის გასვლის შემდგომ მიღებულ ინფორმაციას განცხადების დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის მიზნით.
თავშესაფრის პროცედურიდან მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურაზე გადამისამართების მექანიზმი არ არსებობს, თუმცა ამ უკანასკნელიდან განმცხადებელი შესაძლოა გადამისამართდეს მიგრაციის დეპარტამენტში საერთაშორისო დაცვის მოთხოვნით, თუ არსებობს ვარაუდის საფუძველი, რომ ის აკმაყოფილებს საერთაშორისო დაცვის კრიტერიუმებს. როდესაც განმცხადებელს გადაამისამართებენ საერთაშორისო დაცვის პროცედურაზე, მისი მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურა დროებით შეჩერდება კონფიდენციალურობის პრინციპის დაცვის მიზნით, და შემდგომ შეწყდება, თუ განმცხადებელს მიენიჭება საერთაშორისო დაცვის სტატუსი.

დაცვა პროცედურის განმავლობაში

მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსის მაძიებლებს აქვთ საქართველოში დარჩენის უფლება პროცედურის მიმდინარეობისას და მათ გადაეცემათ დროებითი საიდენტიფიკაციო მოწმობა, რომელიც ძალაშია ერთი წლის განმავლობაში და შესაძლებელია განახლდეს მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურის განმავლობაში. განმცხადებლის მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღება იწვევს საიდენტიფიკაციო ბარათის გაუქმებას, განურჩევლად იმისა, გაასაჩივრებს თუ არა განმცხადებელი ამ გადაწყვეტილებას.
განმცხადებლები არ შეიძლება დაკავებულ იქნენ გაძევების მიზნით. მათ აქვთ მუშაობის უფლება და ხელმისაწვდომობა გადაუდებელ სამედიცინო მომსახურებაზე, თუმცა არა აქვთ წვდომა სოციალურ დახმარებასა და სახელმწიფო პენსიის პროგრამებზე.

სააპელაციო პროცედურები

+/-

განმცხადებელს აქვს გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლება შეტყობინებიდან ერთი თვის ვადაში. სახელმწიფო არ უზრუნველყოფს უფასო იურიდიულ დახმარებას, თუმცა არასამთავრობო ორგანიზაციებს აქვთ ეს სერვისი. აპელაცია არ აჩერებს გადაწყვეტილების აღსრულებას, განმცხადებლის საიდენტიფიკაციო ბარათი უქმდება სასარჩელო მოთხოვნის დაუკმაყოფილებლობის შემთხვევაში, და განმცხადებელი არ არის დაცული გაძევებისგან აპელაციის განხილვის პერიოდში. თუმცა, პრაქტიკაში აპელანტებს მათი საქმის დასრულებამდე ქვეყნიდან არ აძევებენ.
სასამართლოში საჩივრის განსახილველად საჭიროა სახელმწიფო ბაჟის გადახდა მინიმუმ 100 ლარის (დაახლოებით 35 ევრო) ოდენობით. განსხვავებით თავშესაფრის მაძიებლებისა, მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსის მაძიებლები არ არიან გათავისუფლებული ბაჟის გადახდისაგან.

მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსი

სახელმწიფო ავტომატურად ანიჭებს სამწლიან (გამონაკლის შემთხვევაში ხუთწლიან) დროებით ბინადრობის ნებართვას, რომელიც შესაძლებელია გახანგრძლივდეს მაქსიმუმ 12 წლამდე. ათწლიანი ბინადრობის შემდეგ, შესაძლებელია მუდმივი ბინადრობის ნებართვის გაცემა და ბოლო ცვლილებების თანახმად, ხუთწლიანი ბინადრობის შემდეგ შესაძლებელია მოქალაქეობის მოპოვება. 2023 წლის მოქალაქეობის არმქონე პირთა შესახებ სამოქმედო გეგმა მიუთითებს, რომ სამწლიანი ბინადრობის ნებართვა შესაძლოა გაიზარდოს ხუთი წლის ვადით.
მოქალაქეობის არმქონედ ცნობილ პირებს გადაეცემათ საიდენტიფიკაციო ბარათი.
მოქალაქეობის არმქონე პირები, რომლებმაც დაკარგეს საქართველოს მოქალაქეობა ნებაყოფლობით უარის თქმის ან 1993 წლის შემდეგ აღრიცხვიდან მოხსნის გზით, იძენენ მუდმივი ბინადრობის უფლებას.
მოქალაქეობის არმქონეობის სტატუსთან დაკავშირებული უფლებები მოიცავს სამგზავრო დოკუმენტს, სამუშაო უფლებას, დაწყებით, საშუალო და უმაღლეს განათლებას მოქალაქეებთან გათანაბრებულ დონეზე, თუმცა უმაღლესი განათლებისთვის მოქალაქეობის არმქონე პირები ვერ იღებენ სახელმწიფო გრანტს. მოქალაქეობის არმქონე პირებს ასევე აქვთ წვდომა ჯანდაცვასა და სოციალურ სერვისებზე, თუმცა ზოგიერთ მუნიციპალიტეტში სოციალური სერვისები განკუთვნილია მხოლოდ საქართველოს მოქალაქეებისთვის.
მოქალაქეობის არმქონე პირებს არ აქვთ ოჯახის გაერთიანების უფლება, თუ მათ არ გააჩნიათ სხვა სტატუსის საფუძველზე გაცემული ბინადრობის ნებართვა, ასევე არა აქვთ არჩევნებში ხმის მიცემის ან კანდიდატად რეგისტრაციის უფლება.
მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსს არ გააჩნია დროითი შეზღუდვა. თუმცა, იგი შეიძლება გაუქმდეს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ გარკვეულ შემთხვევებში, როგორიცაა: საქართველოს მოქალაქეობის ან სხვა ქვეყნის მოქალაქეობის მიღება, სხვა ქვეყნისგან დაცვა 1954 წლის კონვენციის საფუძველზე, მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცესში ყალბი დოკუმენტების წარდგენა, სახელმწიფო ინტერესების ან ეროვნული უსაფრთხოების დაცვა, ან 1954 წლის კონვენციით გათვალისწინებული გამომრიცხველი გარემოებების არსებობა. პროპორციულობის შეფასება ჩვეულებრივ არ ხორციელდება. მიუხედავად იმისა, რომ პრაქტიკაში არ დაფიქსირებულა ეროვნული უსაფრთხოების საფუძველზე სტატუსის გაუქმების შემთხვევები, ასეთ დროს შეფასება უნდა განხორციელდეს პროპორციულობის პრინციპის დაცვით. თუ მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსი გაუქმდება, ბინადრობის უფლებაც ავტომატურად წყდება.

დროებითი დაცვა ომიდან გამოქცეული ადამიანებისთვის

მესაზღვრეებს უფლება აქვთ საკუთარი გადაწყვეტილებით უკრაინაში მიმდინარე ომიდან გამოქცეულ ადამიანებს მისცენ ტერიტორიაზე შემოსვლის უფლება. პრაქტიკაში, ქვეყანაში შემოსვლა ნებადართულია უკრაინის მოქალაქეებისთვის, უკრაინაში მუდმივი თუ დროებით მცხოვრები პირებისთვის, მათ შორის მოქალაქეობის არმქონე პირებისთვის და ვადაგასული დოკუმენტების მქონე პირებისთვის.
საქართველოს კანონი საერთაშორისო დაცვის შესახებ ადგენს ჰუმანიტარული სტატუსის ფორმას, რომელიც განკუთვნილია მათთვის ვინც გამოექცა მათი მოქალაქეობის ან ბინადრობის ქვეყანაში არსებულ ომს. დაცვის ეს ფორმა მოქმედებს უკრაინის ომიდან გამოქცეული ადამიანებისთვის, მათ შორის მოქალაქეობის არმქონე პირებისთვის, რომლებსაც აქვთ მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსი უკრაინაში, ბინადრობის ნებართვის მქონე პირებისთვის, ასევე უდოკუმენტო პირებისთვის. კანონი მათთვის ითვალისწინებს მოქნილ მოთხოვნებს დოკუმენტების წარდგენისას. მოქალაქეობის არმქონე პირებს ასევე შეუძლიათ მიმართონ ლტოლვილის სტატუსის მისაღებად. ჰუმანიტარული სტატუსი გაიცემა ერთი წლის ვადით და შესაძლებელია განახლდეს ყოველწლიურად. ბენეფიციარებს აქვთ უფლებებზე წვდომა, მათ შორის ჯანდაცვის სერვისებზე, მუშაობაზე და განათლებაზე.
2022 წლის თებერვალში რუსეთის მიერ უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრის შემდეგ, შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიგრაციის დეპარტამენტი პრიორიტეტულად აფასებს დაცვის მოთხოვნებს. ამ პროცედურას საშუალოდ ერთი თვე სჭირდება.

დაკავება

აანალიზებს კანონმდებლობას, პოლიტიკასა და პრაქტიკას, რომლებიც ეხება ზოგადად საიმიგრაციო დაკავებას, თუმცა ფოკუსირებულია არსებული დაცვის მექანიზმებზე, რათა თავიდან იქნას არიდებული მოქალაქეობის არმქონე პირებს თვითნებური დაკავება გაძევებისა და დეპორტაციის პროცედურების დროს. ქვეთემები მოიცავს ისეთ საკითხებს, როგორებიცაა მოქალაქეობის არმქონეობის იდენტიფიცირება და რამდენად არსებობს გაძევების გონივრული საფუძველი, პროცედურული გარანტიები, როგორიცაა საპროცესო ვადები, სასამართლო ზედამხედველობა და ეფექტური სამართლებრივი დაცვის საშუალებები, ასევე დაკავებიდან გათავისუფლებული მოქალაქეობის არმქონე პირებისთვის მინიჭებული უფლებები და ხელახლა დაკავებისგან დაცვა.

საიმიგრაციო დაკავების ქართული კანონმდებლობა, პოლიტიკა და პრაქტიკა შეიცავს გარკვეულ ხარვეზებს. მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს გარკვეული დაცვის მექანიზმები მოქალაქეობის არმქონე პირების თვითნებური დაკავებისგან, კერძოდ, დაკავების უფლებამოსილება გათვალისწინებულია კანონმდებლობით და ქვეყანა, სადაც უნდა მოხდეს პირის გაძევება, განისაზღვრება დაკავებამდე, პრაქტიკაში არ გამოიყენება დაკავების ალტერნატიული ღონისძიებები და ხელისუფლებას არ გააჩნია ვალდებულება, გაათავისუფლოს პირი, როდესაც არ არსებობს გაძევების გონივრული საფუძველი. არ არსებობს გადამისამართების მექანიზმი დაკავებიდან მოქალაქეობის არმქონე პირთა სტატუსის დადგენის პროცედურაზე, თუმცა პრაქტიკაში შესაძლოა მოხდეს. კანონით არ არის განსაზღვრული მოწყვლადობის ცნება და მოქალაქეობის არქონა არ არის მოწყვლადობის შეფასების კრიტერიუმი. დადგენილია ვადები, დაკავებულ პირებს უფლება აქვთ მიიღონ იურიდიული დახმარება დაკავების გასასაჩივრებლად, გადაწყვეტილება ეცნობებათ წერილობითი ფორმით. მიუხედავად იმისა, რომ დაკავებულ პირებს უნდა მიეწოდოთ ინფორმაცია მათი უფლებებისა და მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურაზე წვდომის შესახებ, პრაქტიკაში შესაძლოა ასე არ ხდებოდეს. პირები დაკავებიდან გათავისუფლდებიან იმ შემთხვევაში, თუ მათი გაძევება შეუძლებელია და მათ გადაეცემათ დროებითი საიდენტიფიკაციო მოწმობა არაუმეტეს ერთი წლის ვადით, ბინადრობის, ეკონომიკური და სოციალური უფლებებით. თუმცა, არსებული ინფორმაციით, თუ გარემოებები შეიცვალა, პირებს ზოგჯერ ამ მოწმობის გაცემაზე უარს ეუბნებიან ან უუქმებენ, ამ დროს იგი არ არის დაცული არც ხელახალი დაკავებისგან.

საიმიგრაციო დაკავება

+/-

საიმიგრაციო დაკავების უფლებამოსილება და გარემოებები, რომლებშიც ის შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, მკაფიოდაა განსაზღვრული კანონმდებლობით, მათ შორის პირის იდენტიფიცირების მიზნით დაკავების შემთხვევაც.
მიუხედავად იმისა, რომ კანონი პირდაპირ არ განსაზღვრავს დაკავებას, როგორც უკიდურესად აუცილებელ ღონისძიებას, აღნიშნული გამომდინარეობს თანაზომიერების ზოგადი პრინციპიდან, რომლის თანახმადაც ფიზიკური თავისუფლების ნებისმიერი შეზღუდვა უნდა განხორციელდეს მხოლოდ უკიდურესი აუცილებლობისას. კანონმდებლობა ასევე ითვალისწინებს საიმიგრაციო დაკავების ალტერნატიულ ღონისძიებებს, თუმცა პრაქტიკაში ისინი ყოველთვის არ გამოიყენება და უფრო ხშირია გაძევების მიზნით დაკავება.
გაძევებისთვის შერჩეული ქვეყანა იდენტიფიცირებული უნდა იყოს გაძევების შესახებ ადმინისტრაციული გადაწყვეტილების მიღებისას, სასამართლოს მიერ დაკავების გადაწყვეტილების მიღებამდე. დაკავება გრძელდება მხოლოდ იმდენ ხანს, რამდენიც საჭიროა გაძევების საქმისწარმოების მიმდინარეობისთვის.
კანონმდებლობა მკაფიოდ არ ითვალისწინებს სახელმწიფოს ვალდებულებას, გაათავისუფლოს პირი, როდესაც გაძევების გონივრული საფუძველი აღარ არსებობს. ამასთან დაკავების მაქსიმალური ვადა შეადგენს 9 თვეს.

მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენა

კანონმდებლობით არაა განსაზღვრული, იურიდიულად რელევანტურია თუ არა მოქალაქეობის არქონა დაკავების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას. კანონით არ არის გათვალისწინებული დაკავებიდან მოქალაქეობის არმქონე სტატუსის განსაზღვრის პროცედურაზე გადამისამართების მექანიზმი. UNHCR-ის მიხედვით, ყველა დოკუმენტაციის გარეშე პირი პირდაპირ გადამისამართდება მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურაზე, თუმცა აღნიშნული დაკავებაში მყოფი მოქალაქეობის არმქონე ან უდოკუმენტო პირების რაოდენობის შესახებ მონაცემებით არაა გამყარებული.
კანონით არ არის განმარტებული მოწყვლადობის ცნება, თუმცა, კანონი კრძალავს დისკრიმინაციულ, დამამცირებელ და ღირსების შემლახავ მოპყრობას. მოწყვლადობის შეფასება შეიძლება განხორციელდეს, თუმცა არ არის დამაკმაყოფილებელი და მოქალაქეობის არქონა არ განიხილება შეფასებისას.
გაძევების მიზნით მოქალაქეობის არმქონე პირის დაკავების შემთხვევები არ დაფიქსირებულა და შესაბამისი პროცედურით აღიარებული მოქალაქეობის არმქონე პირი არ ექვემდებარება საიმიგრაციო დაკავებას. ვინაიდან არ არსებობს ცალკე კატეგორიებად ჩაშლილი დაკავებული პირები, რომლებსაც აქვთ უცნობი ან დაუდგენელი მოქალაქეობა, ან რომლის მოქალაქეობის არმქონეობა დადგენილი არ არის შესაბამისი პროცედურით, და ასევე იმის ალბათობა, რომ ზოგიერთ პირს შესაძლოა მიეკუთვნოს სავარაუდო მოქალაქეობა, შესაძლოა ზოგიერთი შემთხვევა არ იყოს აღრიცხული.

პროცედურული გარანტიები

+/-

დროებითი განთავსების ცენტრში დაკავების ვადა განისაზღვრება სამი თვით, ხოლო გამონაკლის შემთხვევებში შესაძლოა გაგრძელდეს ცხრა თვემდე ვადით შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიგრაციის დეპარტამენტის მიერ სასამართლოსათვის მიმართვის საფუძველზე. დაკავებულებს აქვთ სამართლებრივი წარმომადგენლობის უფლება ახლად აღმოჩენილი გარემოებების საფუძველზე დაკავების გასაჩივრებისთვის, თუმცა განმცხადებელს არ აქვს სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული იურიდიული დახმარებით სარგებლობის უფლება. დაკავების შესახებ გადაწყვეტილება მიიღება წერილობით.
დაკავებულ პირებს მათთვის გასაგებ ენაზე უნდა ეცნობოთ საკუთარი უფლებების შესახებ, მათ შორის გასაჩივრების უფლებისა და ადვოკატის აყვანის უფლების თაობაზე, თუმცა გაურკვეველია ეცნობებათ თუ არა მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის პროცედურის ხელმისაწვდომობაზე. არსებული ინფორმაციის თანახმად, ყველა დაკავებულს არ ეცნობება საკუთარი უფლებების შესახებ.
არ არსებობს სახელმძღვანელო პრინციპები, რომლითაც რეგულირდება დოკუმენტების ხელახალი გაცემისა და მოქალაქეობის უფლების დადგენის პროცესი გაძევების მიზნით.

გათავისუფლების შემდგომი დაცვა

კანონით დადგენილია, რომ იმ პირებზე, რომლებიც დაკავებიდან გათავისუფლდნენ გაძევების შეუძლებლობის გამო, უნდა გაიცეს დროებითი საიდენტიფიკაციო ბარათი, რომელიც გაუქმდება იმ შემთხვევაში, თუ გაძევება შესაძლებელი გახდება. თუმცა, პრაქტიკაში ზოგიერთ პირს უარი ეთქვა დროებითი საიდენტიფიკაციო ბარათის აღებაზე. ხელახალი დაკავება დასაშვებია თუ შესაძლებელი გახდა პირის გაძევება.
იმ პირებს, რომლებიც გათავისუფლდნენ დაკავებიდან და ფლობენ დროებით საიდენტიფიკაციო ბარათს, ენიჭებათ ერთწლიანი ბინადრობის უფლება საქართველოში, ასევე სხვა უფლებები, მათ შორის მუშაობის, ჯანდაცვისა და განათლების უფლება.

შეთანხმებები დაბრუნებისა და რეადმისიის შესახებ

+/-

მოქალაქეობის არმქონე პირთა რეადმისია გათვალისწინებულია რამდენიმე ისეთი შეთანხმებით, რომელიც საქართველოს გაფორმებული აქვს სხვა სახელმწიფოებთან, მათ შორის, მაგალითად, დანიასა და ისლანდიასთან. მიუხედავად ამისა, არსებობს გამონაკლისები რეადმისიის ვალდებულებისგან, რაც დამოკიდებულია პირის ვიზაზე, ბინადრობის ნებართვასა და საქართველოში ტრანზიტის ფორმაზე.
უცნობია ხდება თუ არა დაბრუნებისა და რეადმისიის უზრუნველსაყოფად ღონისძიებების განხორციელება მხოლოდ მოქალაქეობის არმქონეობის დადგენის შემდეგ.

პრევენცია და შემცირება

ეროვნულ კანონმდებლობაში მოქალაქეობის არმქონეობის პრევენციის და შემცირების მექანიზმების ადეკვატურობის შეფასებისას, მხედველობაში მიიღება ნატურალიზაციის გამარტივებული მექანიზმები მოქალაქეობის არმქონე პირებისთვის და დაცვის გარანტიების უზრუნველყოფა სხვაგვარად მოქალაქეობის არმქონე ბავშვებისთვის, დაბადებული ქვეყნის ტერიტორიაზე ან მოქალაქე მშობლების მიერ საზღვარგარეთ, აგრეთვე, ნაპოვნი ან ნაშვილები ბავშვებისთვის. განხილულია დაბადების რეგისტრაციის შესახებ კანონმდებლობა, პოლიტიკა და პრაქტიკა, მათ შორის დაბადების დაგვიანებით რეგისტრაცია, ასევე სახელმწიფოების მიერ გატარებული პრევენციული ღონისძიებები, რათა აღიკვეთოს და შემცირდეს ქვეყნის ტერიტორიაზე მოქალაქეობის არმქონეობა. გაანალიზებულია მოქალაქეობის ჩამორთმევის შესახებ ნორმები, არსებობს თუ არა მოქალაქეობაზე უარის თქმისა და მოქალაქეობის ჩამორთმევისგან დაცვის გარანტიები, რათა აღიკვეთოს მოქალაქეობის არმქონეობის ფაქტები.

2024 წლიდან მოქალაქეობის არმქონე პირებს შეუძლიათ მიმართონ ნატურალიზაციაზე ხუთწლიანი ბინადრობის ვადის გასვლის შემდგომ (ნაცვლად სტანდარტული ათწლიანი ვადისა). მიუხედავად იმისა, რომ ისინი გათავისუფლებული არიან განაცხადის საფასურის გადახდისაგან, ნატურალიზაციის სხვა მოთხოვნები ძალაში რჩება. ბავშვების მოქალაქეობის არმქონედ დაბადების პრევენციის მექანიზმები ხარვეზიანია, ვინაიდან აღნიშნული ვრცელდება მხოლოდ ზოგიერთ ბავშვზე და დამოკიდებულია მშობლების მოქალაქეობასა თუ ბინადრობის სტატუსზე. საქართველოში დაბადებულ ლტოლვილის სტატუსის მქონე და საქართველოში მოქალაქეობის არმქონე არასრულწლოვან პირებს, რომელიც ხუთი წლის მანძილზე ცხოვრობენ საქართველოში შეუძლიათ მიმართონ მოქალაქეობის მოსაპოვებლად. ნაპოვნ ბავშვებს ენიჭებათ საქართველოს მოქალაქეობა განცხადების საფუძველზე. კანონი შეიცავს გარანტიებს იმ ბავშვების მოქალქეობის არმქონეობისგან დასაცავად, რომლებიც საზღვარგარეთს გაუჩნდათ საქართველოს მოქალაქე მშობლებს. თუმცა, საქართველოს მოქალაქე მშობლების მიერ ნაშვილებ ბავშვს მოქალაქეობა ავტომატურად არ ენიჭება. დაბადების რეგისტრაცია გარანტირებულია კანონით და მოქალაქეობა მიეთითება დაბადების მოწმობაში; მიუხედავად ამისა, ზოგიერთი მშობლისათვის, მათ შორის დოკუმენტების არმქონე მიგრანტებისა და ერთი და იმავე სქესის მშობლებისათვის, შეიძლება არსებობდეს დაბრკოლებები მათი ბავშვის რეგისტრაციის პროცესში. 2022 წლის კამპანიით შემცირდა იმ პირთა რაოდენობა, რომლებიც მოქალაქეობის არმქონეობის რისკის ქვეშ იმყოფებიან, თუმცა ბოშა მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი კვლავაც ამ რისკის ქვეშ რჩება. მიუხედავად იმისა, რომ მოქალაქეობის ჩამორთმევა აკრძალულია კონსტიტუციით, ზოგიერთ შემთხვევაში მოქალაქეობის დაკარგვა დაშვებულია კანონით და არ არსებობს გარანტიები მოქალაქეობის არმქონეობის აღკვეთისათვის, თუმცა პრაქტიკაში მოქალაქეობის დაკარგვის საფუძველზე არ დამდგარა მოქალაქეობის არმქონეობა.

ნატურალიზაცია

+/-

2024 წლის იანვრიდან სტატუსის მქონე მოქალაქეობის არმქონე პირებს, რომლებიც კანონიერად და უწყვეტად ცხოვრობენ საქართველოში ხუთი წლის მანძილზე, შეუძლიათ მიმართონ ნატურალიზაციისათვის, განსხვავებით მოქალაქეობის მქონე უცხოელებისა, რომლებსაც მოეთხოვებათ ქვეყანაში 10 წლიანი ბინადრობა.
ლტოლვილის სტატუსის მქონე არასრულწლოვან პირს, რომელიც დაბადებულია და უწყვეტად ცხოვრობდა საქართველოში ხუთი წლის მანძილზე, შეუძლია მიიღოს საქართველოს მოქალაქეობა ნატურალიზაციის გზით.
მოქალაქეობის არმქონე სრულწლოვანი პირი არ თავისუფლდება ნატურალიზაციისთვის დაწესებული ისეთი მოთხოვნებისაგან, როგორიცაა გამოცდა ქართულ ენაში, ისტორიასა და სამართლის ზოგად საფუძვლებში. ისინი ასევე უნდა აკმაყოფილებდნენ ისეთ კრიტერიუმებს როგორიცაა, საქართველოში მუშაობა, უძრავი ქონების ფლობა, სამეწარმეო საქმიანობა ან ქართულ კომპანიაში წილისა თუ აქციების ფლობა. ლტოლვილები გათავისუფლებულები არიან საქართველოში დასაქმებისა და ინვესტირების მოთხოვნისაგან, ხოლო როგორც უფლებამოსილი ორგანოები აღნიშნავენ, ფაქტობრივად, ეს მოთხოვნები არ ვრცელდება, აგრეთვე, მოქალაქეობის არმქონე პირებზე. მოქალაქეობის არმქონე და ლტოლვილის სტატუსის მქონე ბავშვები გათავისუფლებული არიან ყველა ზემოაღნიშნული მოთხოვნისაგან (გარდა ხუთწლიანი ბინადრობის ვალდებულებისა).
2022 წლიდან მოქალაქეობის არმქონე პირები გათავისუფლებული არიან განცხადების საფასურის გადახდისგან.
იმ პირებს, რომლებსაც ჩადენილი აქვთ გარკვეული სისხლის სამართლის დანაშაულები (მათ შორის საერთაშორისო და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულები), რომლებიც იძებნებიან საქართველოს ან სხვა ქვეყნის სამართალდამცავი ორგანოების ან ინტერპოლის მიერ, ან/და მათ მიმართ მიმდინარეობს საექსტრადაციო ან გაძევების პროცედურა, ან რომლებისთვისაც საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება ზიანის მომტანია სახელმწიფოს თუ საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისთვის, ვერ მოიპოვებენ საქართველოს მოქალაქეობას ნატურალიზაციის გზით.
ეროვნულ კანონმდებლობაში, რეგულაციებში, პროცედურებში, პოლიტიკასა თუ პრაქტიკაში არ იკვეთება უმცირესობების თუ მარგინალიზებული ჯგუფების მიმართ დისკრიმინაციული მოპყრობა.

ქვეყნის ტერიტორიაზე დაბადებული მოქალაქეობის არმქონე პირი

+/-

საქართველოს კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ავტომატურად მოქალაქეობის მინიჭებას ქვეყანაში დაბადებული ყველა იმ ბავშვისათვის, რომლებიც სხვაგვარად მოქალაქეობის არმქონე პირი იქნებოდა.
მიუხედავად ამისა, საქართველოში დაბადებული ზოგიერთი ბავშვი მაინც ავტომატურ რეჟიმში იძენს საქართველოს მოქალაქეობას. აღნიშნული შემთხვევებია, როდესაც (ა) ბავშვის მშობლები აღიარებული არიან მოქალაქეობის არმქონე პირებად საქართველოში; (ბ) ბავშვი დაიბადა სუროგაციის გზით, ხოლო მშობლების მოქალაქეობის ქვეყანა ბავშვს არ ცნობს მის მოქალაქედ; ან (გ) ერთ-ერთი მშობელი აღიარებულია მოქალაქეობის არმქონე პირად საქართველოში, ხოლო მეორე უცნობია
ზოგიერთმა ბავშვმა საქართველოს მოქალაქეობა შეიძლება მოიპოვოს განცხადების საფუძველზე.
საქართველოში დაბადებულ არასრულწლოვანს, რომელსაც აქვს ლტოლვილის ან მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსი და რომელიც ხუთი წლის მანძილზე უწყვეტად ცხოვრობს საქართველოში, შეუძლიათ სხვა კრიტერიუმების დაკმაყოფილების გარეშე მიიღონ საქართველოს მოქალაქეობა ნატურალიზაციის გზით. განცხადების წარდგენა უფასოა და არ არის დაწესებული ასაკობრივი შეზღუდვა. თუმცა, მანამ სანამ დაკმაყოფილდება ხუთწლიანი ბინადრობის მოთხოვნა, აღნიშნულ ბავშვებს არ შეუძლიათ საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვება და მათი დოკუმენტების შესაბამის გრაფაში მიეთითება „უცნობი მოქალაქეობა“. საქართველოს მოქალაქეობის შესაძენად მოქალაქეობის არმქონე ბავშვებს არ უწევთ იმის მტკიცება, რომ მათ არ შეუძლიათ ჰქონდეთ სხვა ქვეყნის მოქალაქეობა.
ზოგადად, მშობლებს რეგულარულად არ მიეწოდებათ ინფორმაცია მოქალაქეობასთან დაკავშირებული ბავშვის უფლებებისა და შესაბამისი პროცედურების შესახებ.

ნაპოვნი ბავშვები

+/-

ნაპოვნი ბავშვები საქართველოს მოქალაქეებად მიიჩნევიან, თუ არსებული მტკიცებულებებით სხვა რამ არ დასტურდება. მათ მოქალაქეობა განცხადების საფუძველზე მიენიჭებათ, ხოლო ასაკობრივი შეზღუდვა არ არსებობს.
კანონის თანახმად, თუ ნაპოვნი ბავშვი მიჩნეულია საქართველოს მოქალაქედ, თუმცა მოგვიანებით დადგინდა მშობლების ვინაობა, ბავშვმა შეიძლება დაკარგოს საქართველოს მოქალაქეობა. მიუხედავად იმისა, რომ ასეთ შემთხვევებში არ არსებობს მოქალაქეობის არმქონეობის აღკვეთის მკაფიო გარანტიები, თუ დადგინდა, რომ ბავშვის რომელიმე მშობელს აქვს საქართველოში მოქალაქეობის არმქონე პირის სტატუსი,
აღნიშნული წარმოადგენს სამართლებრივ საფუძველს ბავშვისთვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭებისა თუ შენარჩუნებისთვის. არ არსებობს ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ როგორ გადაწყდება აღნიშნული საქმეები, თუმცა სავარაუდოდ უფლებამოსილი ორგანოები გაითვალისწინებენ ბავშვის საუკეთესო ინტერესებს და, შესაბამისად, გადაწყვეტილებას მიიღებენ საქართველოს მოქალაქეობის შენარჩუნების სასარგებლოდ.

შვილება

+/-

უცხოელი მშობლების მიერ ნაშვილები ბავშვი ინარჩუნებს საქართველოს მოქალაქეობას.
საქართველოს მოქალაქეობის მქონე მშობლების მიერ ნაშვილებ ბავშვს, რომელიც არ არის საქართველოს მოქალაქე, მისი მოპოვება შეუძლია განცხადების საფუძველზე ნატურალიზაციის გზით, რაც ათწლიან ბინადრობას მოითხოვს. საქართველოს მოქალაქეობის მქონე მშობლების მიერ ნაშვილები ბავშვის ნატურალიზაციისთვის განცხადების წარსადგენად არ არის დადგენილი ასაკობრივი შეზღუდვა.

სისხლის პრინციპი

კანონის თანახმად, ნებისმიერ ადგილზე დაბადებული ბავშვი, რომელსაც ჰყავს ქართველი მშობლები, ავტომატურად იღებს საქართველოს მოქალაქეობას.
თუმცა, ქართული კანონმდებლობა არ უშვებს ერთნაირსქესიანი წყვილისთვის შვილის ყოლის შესაძლებლობას. საზღვარგარეთ, ერთნაირსქესიანი წყვილის ოჯახში, სუროგაციის თუ სხვა რეპროდუქციული ტექნოლოგიების საშუალებით დაბადებული ბავშვისთვის, მშობლების მიერ საქართველოს მოქალაქეობის გადაცემა შესაძლოა დაკავშირებული იყოს ისეთ სირთულეებთან, რომ საბოლოოდ ბავშვი აღმოჩნდეს მოქალაქეობის არმქონეობის რისკის ქვეშ. თუმცა, მსგავსი შემთხვევები პრაქტიკაში ჯერ არ დაფიქსირებულა.

დაბადების რეგისტრაცია

საქართველოს კანონმდებლობით, ყველა ბავშვი რეგისტრირდება დაბადებისთანავე, მიუხედავად მათი მშობლების მიგრაციის თუ ბინადრობის სტატუსისა. ბავშვებს რეგისტრაცის დროს ეძლევათ დაბადების მოწმობა. დაბადების მოწმობა შეიცავს ინფორმაციას ბავშვისა და მშობლების მოქალაქეობის შესახებ.
თუ ბავშვის მოქალაქეობა არ არის დადგენილი ან მითითებული დაბადების მოწმობაში, კანონის თანახმად შესაძლებელია მოქალაქეობის მოპოვებისთვის განაცხადით მიმართვა.
მიუხედავად იმისა, რომ ჯანდაცვისა თუ სამოქალაქო რეგისტრაციის ორგანოებს არ ევალებათ უსაბუთო მიგრანტების შესახებ ინფორმაციის აღრიცხვა, არ არსებობს მკაფიო მექანიზმები, რომელიც შეზღუდავდა მათ მიგრაციის სამსახურისთვის ინფორმაციის გაზიარებისგან. ამ გარემოებამ შეიძლება შეაფერხოს დოკუმენტის არმქონე მშობლები დაარეგისტრირონ მათი შვილის დაბადება.
დაბადების რეგისტრაციის ვადა დამოკიდებულია იმაზე, თუ რომელი ორგანოა პასუხისმგებელი დაბადების აქტის რეგისტრაციაზე განაცხადის შეტანისას. სამედიცინო დაწესებულება და სამშობიარო პერსონალი ვალდებული არიან დაბადებიდან 5 სამუშაო დღის ვადაში მიმართონ შესაბამის ორგანოს ბავშვის დაბადების რეგისტრაციისთვის. მეურვეობისა და მზრუნველობის ორგანოები, საგანმანათლებლო დაწესებულებები, მუნიციპალიტეტის უფლებამოსილი პირები ბავშვის დაბადების შესახებ ინფორმაციის შეტყობიდან ერთი თვის ვადაში ვალდებული არიან მიმართონ დაბადების მარეგისტრირებელ ორგანოს. ბავშვის მშობლებმა ბავშვის დაბადებიდან ერთი თვის ვადაში უნდა აცნობონ სამოქალაქო აქტების რეგისტრაციის ორგანოს.
კანონი არ გვთავაზობს მკაფიო მითითებას დაბადების დაგვიანებითი რეგისტრაციის შესახებ. მაშინ როდესაც, სარეგისტრაციო პროცედურა იძლევა დაბადების დაგვიანებით რეგისტრაციის შესაძლებლობას ფაქტების დადგენის გზით, კონკრეტული საფეხურები და პასუხისმგებელი ორგანოები მაინც ბუნდოვანია (მათ შორის აღნიშნული მიეკუთვნება ადმინისტრაციულ თუ სასამართლოს განსახილველ საკითხს).
სუროგაციის გზით დაბადებული ბავშვის დაბადების რეგისტრაციის პროცედურა მკაფიო და დეტალურია, თუმცა სუროგაციის სერვისებზე წვდომა მხოლოდ ჰეტეროსექსუალურ წყვილებს აქვთ. ცვლილებებამდე არსებული რეგულაციები მარტოხელა მშობლებს საშუალებას აძლევდა ესარგებლათ სუროგაციის სერვისებით. საქართველოს კანონმდებლობა არ ცნობს ერთნაირსქესიანთა ქორწინებას ან მათ მიერ საზღვარგარეთ დადებულ სუროგაციის ხელშეკრულებას. შესაბამისად, არ არსებობს ერთნაირსქესიანი წყვილის მიერ სუროგაციის მეშვეობით დაბადებული ბავშვის რეგისტრაციის მკაფიო პროცედურა. შესაბამისად, ერთსქესიანი წყვილების ბავშვების დაბადების რეგისტრაციის პროცესი შეიძლება დაუსრულებელი დარჩეს ან შეფერხდეს, რაც ქმნის მოქალაქეობის არ მქონეობის რისკს. მსგავსი შემთხვევები პრაქტიკაში ჯერ არ დაფიქსირებულა.

ადგილობრივი მოქალაქეობის არმქონეობის შემცირება

2022 წელს, სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტომ (სსგს-მ), UNHCR-თან თანამშრომლობით, სხვადასხვა რეგიონებში ჩაატარა ყოვლისმომცველი კამპანია „კარდაკარ“, რომელიც მიზნად ისახავდა მოქალაქეობის არმქონე პირების იდენტიფიცირებას, მათი მოქალაქეობის სტატუსის დადგენას და უსაბუთო პირებისთვის პირადობის მოწმობების უფასოდ გაცემას. კამპანიის ფარგლებში იდენტიფიცირებული პირებისთვის პროცესი გამარტივებული იყო და მათ არ მოუწიათ კანონით განსაზღვრული ბიუროკრატიული პროცესების გავლა. ამ კამპანიის განხორციელებით, საქართველოს მთავრობის შეასრულა 2019 წელს მოქალაქეობის არმქონეობის მაღალი დონის შეხვედრაზე აღებული ვალდებულება. ამ ძალისხმევით შემცირდა დოკუმენტების არმქონე პირების რაოდენობა, მაგრამ კვლავ არსებობს გამოწვევები და საჭიროებები. მთავრობის 2020-2030 წლის მიგრაციის სტრატეგია აქცენტს აკეთებს მოქალაქეობის არმქონე პირებზე, მაგრამ არ გააჩნია კონკრეტული პოლიტიკა და სამართლებრივი საშუალებები ამ გამოწვევების მოსაგვარებლად.
დოკუმენტების არქონის გამო ბოშათა მნიშვნელოვანი ნაწილი მოქალაქეობის არმქონეობის რისკის ქვეშაა, რაც აბრკოლებს მათ ხელმისაწვდომობას ისეთ სერვისებზე, როგორიცაა ჯანდაცვა და განათლება, და ხელს უწყობს მათ მარგინალიზაციას. ამ პრობლემის მასშტაბების გაზომვა რთულია ყოვლისმომცველი მონაცემების არ არსებობის გამო. ბარიერები, როგორიცაა დისკრიმინაცია, ენობრივი ბარიერი, თუ სამთავრობო ორგანოების მიმართ ნდობის ნაკლებობა, საბოლოო ჯამში აბრკოლებს მათ ჩაერთონ ისეთ პროცესებში როგორიცაა დაბადების რეგისტრაცია და მოქალაქეობის მიღება ან დადასტურება.

მოქალაქეობის ჩამორთმევა

საქართველოს კონსტიტუცია კრძალავს მოქალაქეობის ჩამორთმევას. თუმცა კანონი განსაზღვრავს მოქალაქეობის დაკარგვის საფუძვლებს, როდესაც პირი საქართველოს კომპეტენტური ორგანოების ნებართვის გარეშე შედის სხვა ქვეყნის პოლიციის, სამხედრო ან უსაფრთხოების სამსახურში, ან როდესაც საქართველოს მოქალაქეობას მოიპოვებს ყალბი დოკუმენტების წარდგენის საფუძველზე. ასეთ დროს არ არსებობს მოქალაქეობის არმქონეობის პრევენციის გარანტია, თუმცა პრაქტიკაში არ დაფიქსირებულა შემთხვევები, რომელიც გამოიწვევდა მოქალაქეობის არმქონეობას.
მოქალაქეობის დაკარგვაზე გადაწყვეტილებას იღებს საქართველოს პრეზიდენტს სსგს-ს რეკომენდაციის საფუძველზე. საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის საკითხი შეიძლება გასაჩივრდეს სასამართლოში, იმ მოტივით რომ გადაწყვეტილება იყო არაკანონიერი ან უსამართლო.
საქართველოს მოქალაქეობის ჩამორთმევის შესახებ ნორმები არ ითვალისწინებს პირდაპირ ან არაპირდაპირ დისკრიმინაციას.
გათვალისწინებულია მოქალაქეობის არმქონეობის პრევენციის გარანტიები იმ შემთხვევაში, როდესაც პირი თავად ამბობს უარს საქართველოს მოქალაქეობაზე. . ხელმისაწვდომია მოქალაქეობის აღდგენის გამარტივებული პროცედურა, იმ პირებისთვის, რომლებმაც უარი თქვეს საქართველოს მოქალაქეობაზე და ვერ მოიპოვეს სხვა ქვეყნის მოქალაქეობა.
საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვა გავლენას არ ახდენს მეუღლისა და ბავშვების მოქალაქეობაზე.

რესურსები

მოქალაქეობის არქონასთან დაკავშირებული რესურსების, სამართლებრივი ინსტრუმენტების, პუბლიკაციებისა და სასწავლო მასალების ბიბლიოთეკა, რომელიც კონკრეტულად ამ ქვეყნისთვისაა რელევანტური. რეგიონული და საერთაშორისო მასალები, ისევე როგორც სხვა ქვეყნების რესურსები, ხელმისაწვდომია რესურსების ბიბლიოთეკაში. ეროვნული სასამართლო პრაქტიკას შეგიძლიათ გაეცნოთ მოქალაქეობის არქონის სასამართლო პრაქტიკის მონაცემთა ბაზაში (სადაც ხელმისაწვდომია რეზიუმეები ინგლისურ ენაზე).

გთხოვთ, გაითვალისწინოთ, რომ ეს ნაწილი ამჟამად დამუშავების პროცესშია, დამატებითი რესურსების სანახავად ეწვიეთ მოგვიანებით.

International and regional treaties

United Nations - Convention relating to the Status of Stateless Persons (Jan 1954)

Council of Europe - European Convention on Nationality (Nov 1997)

Council of Europe - Convention on the Avoidance of Statelessness in relation to State Succession (Jan 2006)

United Nations - Convention on the Reduction of Statelessness (Jan 1961)

Publications

Rights Georgia and the European Network on Statelessness - Joint submission on Georgia to the Committee on the Rights of the Child (Nov 2023)

The European Network on Statelessness - Submission to inform the European Commission 2023 Enlargement Package (Apr 2023)

European Network on Statelessness - Thematic briefing: Birth registration and the prevention of statelessness in Europe (Nov 2024)

ENS - Submission to inform the European Commission 2024 Enlargement Package (Apr 2024)

Georgia

დამატებითი წყაროები

შეფასების კრიტერიუმი

დამატებითი ინფორმაცია

Latest news on Georgia

Sign up to our newsletter